Ιδρύθηκε μέσα στη δίνη της Ελληνικής επανάστασης του 1821, σαν επέκταση της υπαρχούσης πολης της Ανω Σύρου, από πρόσφυγες από την Χίο, τα Ψαρά, την Κυδωνία, την Κάσο και αλλού που ήλθαν στο νησί για να σωθούν από την Τούρκικη θηριωδία.
Μια θαλασσινή πολιτεία και ένα εξέχουσας σημασίας λιμάνι που απέκτησε δεσπόζουσα θέση σαν εμπορικό και βιοτεχνικό κέντρο της Ελλάδας. Η πρώτη πόλη της νεότερης Ελλάδας, που όλο τον 19ο αιώνα δεσπόζει στην οικονομική και πολιτιστική ζωή της χώρας.
“Στην Ερμούπολη ξαναγεννήθηκε η Ελλάδα…” είπε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Ιστορικό χρονολόγιο
Στις πλαγιές του λόφου, πάνω από το λιμάνι, υψώνονται τα καινούργια σπίτια.
Στα 1824 ανεγείρεται η πρώτη εκκλησία, η Μεταμόρφωση. Στον περίβολο της στα 1826 έγιναν τα βαφτίσια της νέας πόλης.
Επί Καποδίστρια η Ερμούπολη έχει 13.805 κατοίκους και είναι έδρα διοικητικών αρχών:
έχει Εμποροδικείο, Ταχυδρομείο, ασφαλιστικά καταστήματα, τα πρώτα δημόσια αλληλοδιδακτικά Σχολεία κ.τ.λ.
Στα 1831 η Σύρα πρωτοστατεί για την καθιέρωση Συντάγματος.
Επί Όθωνος αρχίζει η ακμή της Ερμούπολης.
Στα 1858 η Ερμούπολη μπορεί να καυχιέται για τον πρώτο τηλεγραφικό σταθμό. Ως εμπορική και βιομηχανική πόλη είναι έδρα Προξενείων και Υποπροξενείων, Γαλλίας, Αγγλίας, Ιταλίας, Σκανδιναβικών και Κάτω χωρών.
Από το 1837 στον μηχανικό W. Von Weilir ανατίθεται το ρυμοτομικό σχέδιο και η πόλη γεμίζει μαρμάρινα κτίρια.
Στα 1824 η πόλη αποκτά το μεγαλύτερο Ελληνικό Λοιμοκαθαρτήριο.
Στα 1854 η χολέρα και στη συνέχεια και άλλες επιδημίες θα ντύσουν δυστυχώς τη Σύρα στο πένθος.
Για τη Δημόσια υγεία και την κοινωνική Πρόνοια πλήθος ευαγών ιδρύματων, δημιουργούνται αυτή την εποχή:
Ορφανοτροφεία, πτωχοκομεία και το μη εξαιρετέο Φρενοκομείο.
Στα 1862 συμμετέχει και πάλι στους αγώνες για το Σύνταγμα. Ο Νικόλαος Λεωτζάκος θα πέσει νεκρος από τις Κυβερνητικές δυνάμεις και λίγο μετά την έξωση του Όθωνα η Ερμούπολη θα δώσει το όνομα του στην πλατεία Μιαούλη.
Και στην Κρητική Επανάσταση δίνει το ευεργετικό της παρόν αποτελώντας συγχρόνως και το καταφύγιο των κυνηγημένων Κρητικών. Το πλοίο της “Ενωσις” έμεινε στην ιστορία από τη ναυμαχία μπροστά στο λιμάνι της στα 1868 όπου είχε καταφύγει καταδιωγμένο από τους Τούρκους.
Σε ολόκληρο το 19ο αιώνα η Ερμούπολη παίζει πρωταρχικό και πολυσήμαντο ρόλο στη ζωή του τόπου, η δεύτερη πόλη του ως κράτους μετά την ΑθήναΗ Ερμούπολη είναι η γέφυρα που ενώνει την Ελλάδα με την Ευρώπη και την Ανατολή.
Παράλληλα ζωηρή και η κίνηση των Ναυπηγείων της. Την “Ελληνική Ατμοπλοία” ακολουθεί στα 1861 το ατμοκίνητο σιδηρουργείο της γνωστό αργότερα ως Νεώριον και Μηχανουργεία Σύρου.
Μαζί με το εμπόριο σε ακμή και η Βιομηχανία – Βυρσοδεψεία, Σιδηρουργεία, αλευρο-βιομηχανίες,πρωτότυπα εργοστάσια, χαρακτηρίζουν τη βιομηχανική Σύρα. Πλήθος και οι Σύλλογοι και οι Συντεχνίες.
Από τα 1845 στην Ερμούπολη το πρώτο υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας.
Αυτά τα μεγαλεία μέχρι το 1860, οπότε αρχίζουν τα συννεφάκια της παρακμής και οι Ερμουπολίτες συσκέφτονται για το πως θα σώσουν την Ερμούπολη…
Τέλος του 19ου αιώνα και ιδιαίτερα μετά τους Βαλκανικούς πολέμους η Ερμούπολη και η Σύρα γενικότερα βρίσκεται πια στην παρακμή.
Και η πολιτιστική και πνευματική ζωή της Ερμούπολης ήταν ιδιαίτερα σφριγηλή.
Φάρος πνευματικός το πρώτο της Γυμνάσιο υπό τον Νεόφυτο Βάμβα και πλήθος άλλων σχολείων δημοσίων και ιδιωτικών.
Η Ερμούπολη διέθετε από νηπιαγωγείο μέχρι ανώτερα εκπαιδευτήρια.
Από τις πρώτες φροντίδες των Ερμουπολιτών η δημιουργία βιβλιοθήκης και αρχαιολογικού μουσείου.
“Η θεατρική ιστορία της Ερμούπολης συμβαδίζει με το ιστορικό της ίδρυσης της με αποκορύφωμα την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου στις 30 Οκτω¬βρίου 1861 ανέγερσης δια συνεταιρισμού θεάτρου και Λέσχης στην κεντρική πλατεία”.
Διαβάστε στα “Συριανά Διηγήματα” του μεγάλου Συριανού Εμμανουήλ Ροΐδη για την πολιτιστική του 19ου αιώνα Ερμούπολη.